In de winter veranderen plassen in kleine ijsvlaktes en ontstaan er ijsbloemen op de ramen, de temperaturen dalen tot onder nul. We hebben het altijd koud. Het is voor ons het juiste moment om dieper in te gaan op het onderwerp het koud hebben. Hoe krijg je een koud gevoel in je lichaam? Waarom heeft de een al z’n dikste trui aan, terwijl de ander nog een T-shirt draagt? En waarom heb ik tijdens het skiën altijd koude handen, ook al draag ik de dikste handschoenen? In dit blogartikel vind je de antwoorden.
Wat is het koud hebben nou eigenlijk?
Het koud hebben is een beschermingsmechanisme van het lichaam. Om ons lichaam te laten functioneren en overleven, moet onze lichaamstemperatuur altijd rond de 37 °C liggen. Merkt ons lichaam dat dit niet langer haalbaar is? Dan worden er maatregelen genomen om onze inwendige organen te beschermen. We krijgen het koud. We hebben ook kippenvel en beginnen te rillen.
Onze huid zit vol met thermoreceptoren. Dit zijn zintuigcellen die de temperatuur van de omgeving waarnemen. Onze hersenen houden ook constant de temperatuur van ons bloed in de gaten. Zodra deze zintuigcellen vaststellen dat de omgeving (te) koud is, of als onze hersenen een temperatuurdaling in het bloed opmerken, probeert ons lichaam de warmte in de romp vast te houden om zo de vitale organen te beschermen. Wanneer we rillen (en in extreme gevallen klappertanden) bewegen onze spieren om actief warmte te produceren. Het lichaam zet als het ware een reservekachel aan. Kippenvel is een overblijfsel uit de oudheid. Toen hadden onze voorouders nog een dichte haarbegroeiing, die rechtop ging staan voor een betere isolatie.
Als je koude handen of voeten hebt, betekent dat niet altijd dat onze schoenen of handschoenen niet goed isoleren. Het kan ook zijn dat we ons over het algemeen niet warm genoeg aankleden. We gaan hier nog dieper op in.
Het koud hebben – de oorzaken
Hoe snel we het koud krijgen en in welke mate de kou ons lichaam beïnvloedt, hangt af van diverse factoren. Dit zijn de belangrijkste factoren die bepalen of we het warm of koud hebben:
- Man of vrouw? Vrouwen krijgen het sneller koud dan mannen, en dat is niet alleen een cliché. Biologisch gezien hebben vrouwen minder spiermassa. Dit betekent dat ze minder warmte produceren. Mannen hebben meestal een dikkere huid die beter isoleert. Ook hormonen spelen een rol. Bij vrouwen zorgen de hormonen ervoor dat de doorbloeding naar handen en voeten sneller afneemt.
- Stevig of slank? Mensen die wat steviger gebouwd zijn, hebben het over het algemeen minder snel koud dan mensen met een slankere lichaamsbouw. Dit komt door de dikte van het onderhuids vetweefsel. Dit is een isolerende laag die de lichaamswarmte beter vasthoudt.
- Sterk of zwak? Spieren verwarmen het lichaam, vooral tijdens lichamelijke inspanning. Mensen met meer spiermassa produceren meer warmte en hebben het dus minder snel koud dan mensen met minder spiermassa.
- Hoge of lage bloeddruk? Bloeddruk beïnvloedt ook hoe snel we het koud krijgen. Mensen met een lage bloeddruk hebben het vaak sneller koud.
Andere factoren
Naast factoren die te maken hebben met lichaamsbouw, zijn er nog veel andere zaken die onze gevoeligheid voor kou beïnvloeden. Leeftijd en gewenning aan kou spelen een rol. Maar ook slaaptekort, honger en ziekte kunnen invloed hebben op ons warmtegevoel en op onze productie van lichaamswarmte. En natuurlijk kun je het ook gewoon koud hebben, omdat je niet de juiste kleding draagt.
Extra informatie: je hoort vaak over “warme kleding” of “verwarmende” handschoenen, sokken en jassen. Maar afgezien van verwarmde bodywarmers of skischoenen, zorgt kleding zelf niet actief voor warmte. Alle conventionele kledingstukken, slaapzakken en dekens hebben alleen een isolerende functie. Ze houden dus de lichaamswarmte vast. Als je lichaam geen warmte produceert, kan zelfs de beste donzen jas je niet warm houden. Toch spreken we in de volksmond van een “warme jas,” en dat zal ik ook gewoon blijven doen.
Waarom je het koud hebt – als je wel warme kleding draagt
Wie kent het niet? Ondanks die heerlijke, zeer warme (eigenlijk ‘uitstekend isolerende’, zoals we hierboven al besproken hebben) nieuwe skisokken, fietshandschoenen met fleece voering, gebreide muts van extra dikke wol enz., heb je het buiten nog steeds heel erg koud. Dit kan komen doordat je niet de juiste kleding draagt. Een paar voorbeelden:
Het altijd koud hebben door te dunne kleding
Het probleem is duidelijk. Als je kleding niet is afgestemd op de temperatuur en weersomstandigheden en je geen rekening houdt met je persoonlijke behoeften, krijg je het koud. Vergelijken met vrienden kan maar in beperkte mate, omdat iedereen anders reageert op kou. Terwijl een vriend het prima vindt met een dunne trui, kan ik meer isolatie nodig hebben en me warmer moeten aankleden.
Als je de verkeerde kleding draagt, kun je het steeds koud hebben
Als je koude handen hebt, denk je misschien dat je warmere handschoenen nodig hebt. En bij koude voeten ga je er mogelijk vanuit dat je dikkere sokken moet dragen. Helaas is het niet zo eenvoudig. Ons lichaam stelt vrij snel prioriteiten bij het verdelen van de lichaamswarmte. Om je ledematen warm te houden, is het niet alleen belangrijk om ze tegen de kou te beschermen, maar ook om ervoor te zorgen dat de romp voldoende warm blijft.
Als je altijd koude handen hebt, ongeacht welke handschoenen je ook draagt, is je kleding waarschijnlijk niet warm genoeg voor jouw behoeften. Het kan helpen om naast een jas en trui ook een licht fleecejack, bodywarmer of lang onderhemd te dragen. Zo houd je de warmte beter vast. Dit betekent niet dat je geen handschoenen hoeft te dragen; je moet zowel je bovenlichaam als je handen warm houden. Bij koude voeten is het belangrijk dat je dijen en zitvlak voldoende warm blijven. Een lange onderbroek of een gewatteerde broek onder je kleding kan wonderen doen. Daarnaast verliest je lichaam relatief veel warmte via je hoofd. Een muts of de capuchon van een trui kan helpen om de lichaamswarmte beter vast te houden dan je denkt.
Kleding die niet goed zit
Ook kleding die niet goed zit, is verkeerde kleding. Dit kan kleding zijn die te wijd of te strak zit. Vaak dragen kinderen kleding die te groot is. En het is ook wel te begrijpen dat ouders een grotere maat kleding kopen, zodat het kind nog “in de jas kan groeien”. Maar als een kledingstuk veel te groot is, kan de lucht tussen kleding en lichaam niet voldoende worden verwarmd. Hierdoor is het isolerend vermogen een stuk minder dan verwacht, en heeft het kind het koud ondanks de zogenaamd isolerende kleding. Dit probleem komt trouwens ook voor bij te grote slaapzakken.
Te kleine kleding heeft twee nadelen. Te kleine schoenen kunnen de voet of tenen afknellen waardoor de doorbloeding wordt beperkt. Dit kan leiden tot onvoldoende warmtetoevoer en afkoeling van het aangetaste lichaamsdeel. Ook sokken met strakke boorden kunnen de kuit afknellen en de doorbloeding verminderen. Bovendien biedt te strakke kleding nauwelijks ruimte voor een isolerende luchtlaag, wat het warmte-isolerend vermogen vermindert.
Het koud hebben door te warme kleding
Dit probleem mag misschien tegenstrijdig klinken, maar zelfs mensen die zich te warm kleden, kunnen het koud krijgen als ze eerder hebben gezweet. Stel je voor dat je gaat joggen in een donzen jas. Je zult al na een paar meter hevig gaan zweten. Hoe goed de materialen van je kleding ook zijn, het vocht dat bij het zweten vrijkomt kan vaak pas met vertraging worden afgevoerd. Hierdoor koelt je lichaam af. Zolang je in beweging bent, is dit nuttig en noodzakelijk. Maar pas na de inspanning, wanneer je lichaam weinig of geen overtollige warmte meer produceert, zul je langzaam afkoelen en het koud krijgen door het vocht dat verdampt. Dit probleem komt vaak voor bij sporten zoals skiën en fietsen, vooral tijdens lange beklimmingen en afdalingen.
Om dit effect te voorkomen of te verminderen, is het belangrijk om voor het laagjesprincipe te kiezen en je kleding aan te passen aan je feitelijke warmtebehoefte. Dit houdt in dat het nuttig kan zijn om tijdens een tocht spontaan kledingstukken uit of aan te trekken, of om vochtige kleding uit te trekken bij het bereiken van de top. Neem bijvoorbeeld een skitour: als je met een bezweet sportonderhemd de top bereikt, zul je het bij de afdaling (of tijdens het uitrusten op de top) minder koud hebben als je het onderhemd uittrekt en alleen de droge laagjes kleding draagt. Natte of vochtige kleding isoleert namelijk niet goed en koelt actief af door verdamping van vocht. Dit geldt niet alleen voor bezwete kleding, maar ook wanneer je bijvoorbeeld in een regenbui terechtkomt.
Wat kun je doen om te voorkomen dat je het koud hebt door natte kleding?
- Voldoende eten en slapen. Ons lichaam heeft energie nodig voor warmteproductie. Die energie halen we uit ons voedsel. Door honger kun je het snel koud hebben. Heb jij het koud en ben je vermoeid? Dat is goed mogelijk. Vermoeidheid heeft namelijk een negatief effect op onze warmtebeleving. Vermoeidheid is een vorm van stress, en stress is weer een soort alarmtoestand van ons lichaam. Hierdoor denkt ons lichaam, als een natuurlijke en evolutionaire reactie, dat het om een overlevingssituatie gaat. Dit zorgt ervoor dat de vitale organen, zoals hart en longen, voorrang krijgen bij de voorziening van energie en warmte.
- Kleding die past bij de temperatuur en de weersomstandigheden. Zorg ervoor dat je kleding goed past. Drukpunten in schoenen of te wijde kleding kunnen vaak tot problemen leiden. Heb je koude voeten of handen? Dan moet je extra controleren of de bloedcirculatie niet wordt belemmerd door je kleding. Denk hierbij bijvoorbeeld aan te strakke boordjes. Zorg er ook voor dat je romp warm genoeg blijft.
- Natte kleding uittrekken. Of nog beter: voorkom dat je kleding nat wordt of bezweet raakt. Draag laagjes en trek indien nodig kledingstukken aan of uit.
- In beweging blijven. Als je regelmatig alle lichaamsdelen beweegt, stimuleer jij je bloedcirculatie. Dit zorgt voor een betere warmtetoevoer. Krijg je ondanks goede kleding toch koude handen tijdens het fietsen? Beweeg dan je vingers. Even kort afstappen en ‘jumping jacks’ doen, kan ook helpen.
- Warme dranken en energierijk, warm voedsel helpen om de ergste kou te verdrijven. Vermijd alcohol, zoals glühwein en Jägertee. Alcoholische dranken geven alleen tijdelijk een warm gevoel. Soms helpen ze ook helemaal niet als je jouw koude lichaam van binnenuit op wilt warmen. Alcohol verwijdt de bloedvaten, waardoor er in eerste instantie meer warm bloed naar je ledematen stroomt. Dit zorgt er tegelijkertijd voor dat je lichaam meer warmte verbruikt dan goed is. Het resultaat: eerst krijg je het warmer, maar al snel krijg je het kouder dan tevoren.
Bevriezing en onderkoeling
Bevriezingen en onderkoelingen zijn noodgevallen. Als hier niet snel genoeg op gereageerd wordt, kan dit ernstige gevolgen hebben en zelfs tot de dood leiden. Het koud krijgen is een eerste waarschuwing en in het begin niet erg. Maar als bepaalde lichaamsdelen blauwachtig rood of wit van kleur en gevoelloos worden, zijn dit duidelijke aanwijzingen van een beginnende bevriezing. Symptomen van onderkoeling zijn sterk rillen en in een later stadium apathie of slaperigheid. Bij onderkoeling kan het snel levensbedreigend worden, bijvoorbeeld door overmatige beweging of te snelle opwarming.
Dus…
Er zijn dus verschillende oorzaken waardoor jij het koud kunt hebben. Vaak heb je een koud gevoel in je lichaam door het dragen van verkeerde kleding. Het is belangrijk om de romp en bovenbenen warm te houden, zodat je lichaam voldoende warm bloed naar de ledematen transporteert. Daarnaast is het belangrijk om je handen en voeten goed tegen de kou te beschermen. Goed passende en aan de weersomstandigheden aangepaste handschoenen, schoenen en sokken kunnen een groot verschil maken. En last but not least: om het gevoel van kou tegen te gaan, moet je lichaam warmte kunnen produceren. Goede voeding en voldoende beweging stimuleren de warmteproductie. Als je honger hebt, heb je het snel koud.
