Het kan iedereen overkomen, ongeacht of je een professionele of hobbymatige bergbeklimmer bent en het komt snel en onverwacht: de acute hoogteziekte (AHZ), in het Engels ook wel AMS (Acute Mountain Sickness) genoemd. Dit gebeurt niet alleen op de 8.000ers van deze aarde, zelfs op 3.000 meter hoogte in de Alpen of bij het rijden over een bergpas met de racefiets kunnen sporters hierdoor worden getroffen. In dit artikel geven we een overzicht van de symptomen, herkenning en behandeling van hoogteziekte.
Welke symptomen treden op bij hoogteziekte?
Er wordt een verschil gemaakt tussen acute hoogteziekte (AHZ), een hoogte hersen- (HHO) en hoogte longoedeem (HLO). Hieronder geven we een overzicht en de verschillen van de belangrijkste symptomen en ziektebeelden.
Alle 3 ziektebeelden hebben gezamenlijke factoren die het risico duidelijk verhogen:
- de absolute hoogte
- stijgsnelheid
- onvoldoende acclimatisering
- individuele vatbaarheid
Om het risico op een van de hoogteziekten in te schatten is het belangrijk rekening te houden met de stijging (hoeveel hoogtemeter je moet afleggen), de slaaphoogte en je individuele vatbaarheid uit het verleden.
Symptomen van acute hoogteziekte (AHZ)
- hoofdpijn
- misselijkheid
- geen eetlust
- slaapstoornissen
- duizeligheid
De meest voorkomende vorm van hoogteziekte is de acute hoogteziekte (AHZ / AMS). Het belangrijkste symptoom hiervan is hoofdpijn. Daarbij treden meestal niet specifieke symptomen op, zoals zich niet lekker voelen, duizeligheid, geen eetlust, misselijkheid en slaapstoornissen. De acute hoogteziekte manifesteert zich bovendien op zijn vroegst na 4 tot 6 uur op een hoogte van 2.000 tot 2.500 meter.
De acute hoogteziekte is het duidelijkst na de eerste nacht op grote hoogte. Intensieve lichamelijke inspanning en lange, technische beklimmingen versterken de symptomen eveneens. Als je niet verder stijgt en je lichaam ontziet, verdwijnen de symptomen in normaal gesproken vanzelf weer binnen 24 tot 48 uur nadat ze optreden. Het wordt echter zeer gevaarlijk als er, ondanks de aanwezige symptomen verder wordt gestegen en de acute hoogteziekte zich ontwikkelt tot een hoogte hersenoedeem (HHO). In dit geval moet je onmiddellijk afdalen!
Hierbij is het belangrijk om naar het lichaam te luisteren en op bepaalde veranderingen te letten. Het is eveneens van groot belang om op je partner te letten, als je niet toevallig alleen op pad bent. Is je maatje, met wie je al jarenlang de bergen intrekt gewoon moe? Of is hij inderdaad duidelijk langzamer dan normaal? Het waarneembaar afnemen van performance op grote hoogte en de eerste tekenen van acute hoogteziekte worden vaak sneller waargenomen door andere bergbeklimmers in de groep, zodat hier op tijd actie ondernomen kan worden.
Symptomen van hoogte hersenoedeem (HHO)
- sterke hoofdpijn
- verlammingsverschijnselen
- bewustzijnsstoringen tot coma aan toe
Symptomen van een hoogte longoedeem (HLO)
- duidelijk mindere performance bij beklimmen
- droge prikkelhoest
- ademnood
- cyanose (blauwe verkleuring van slijmhuid en lippen)
- ruisende geluiden bij het ademen
Een vroeg symptoom en waarschuwingsteken van een hoogte longoedeem (HLO, Engels HAPE, “High Altitude Pulmonary Edema”) is een overmatige achteruitgang van het prestatievermogen tijdens de beklimming. Dit gaat vaak gepaard met ademnood en aanvankelijk met een droge hoest. Het hoogte longoedeem ontwikkelt zich na snel stijgen op hoogten boven de 4.000 m in een periode van 2-3 dagen.
Hoe kun je hoogteziekte voorkomen?
De meest zinvolle maatregelen om de risico’s van hoogteziekte te verminderen zijn langzaam stijgen en de juiste, aan de tocht aangepaste lichamelijke fitheid. Slaapplaatsen die lager liggen dan het hoogst bereikte punt van die dag dragen tevens bij aan een effectieve acclimatisatie.
Bij een bekende vatbaarheid voor de acute hoogteziekte wordt tot 500 hm gewonnen hoogteverschil per dag boven 2.500 m bij trekkings en (hutten-)wandelingen meestal goed getolereerd. Als je er vatbaar voor bent (bijv. tijdens voorgaande tochten) dient tevens snel stijgen met de berglift naar grote hoogtes boven de 3.000 m vermeden worden. De symptomen openbaren zich dan vaak pas bij aankomst in de hut.
Voor een trekkingtocht in gebergten zoals de Himalaya of de Andes is het bovendien aan te raden vooraf al te verblijven in de Alpen in een hut van een Alpenvereniging en te overnachten op een hoogte van boven de 3000 m.
Wat is de behandeling van hoogteziekte? Zijn er medicijnen?
De meest werkzame therapie om de symptomen te behandelen, is het verbeteren van de zuurstoftoevoer. Dit wordt het meest eenvoudig bereikt door te dalen naar een lagere hoogte. Bij het vermoeden van hoogte hersenoedeem (HHO) of hoogte hersenoedeem (HHO) moet onmiddellijk worden afgedaald! In de meeste gevallen is hiervoor een verlaging van de hoogte met 1.000 hoogtemeters noodzakelijk, om een eerste significante verlichting van de symptomen te bereiken.
Lichte symptomen van acute hoogteziekte (AHZ) verdwijnen vaak bij het inlassen van een rustdag, het lichaam ontzien en een symptomatische therapie (veel drinken!) binnen 24 tot 48 uur na het ontstaan.
Bij verblijf op grote hoogten, in gebieden met ontbrekende infrastructuur of op technisch veeleisend terrein is onmiddellijk afdalen vaak niet direct mogelijk. Hier kan eventueel het gebruik van geneesmiddelen de symptomen tijdelijk verlichten en in het ergste geval zelfs levens redden. Geneesmiddelen dienen echter alleen toegediend te worden door een arts of berggids die is opgeleid voor hoogtegeneeskunde! Om deze redenen gaat dit artikel niet verder in op het toedienen van medicijnen bij hoogteziekte.
Cocathee als middel tegen hoogteziekte in de Andes
De locals in de Andes zweren sinds jaar en dag bij het consumeren van cocathee. Daarvoor worden de bladeren van de cocaplant met heet water overgoten. Voor de bergvolkeren in de Andes speelt het gewas als thee – met kalk of as vermengd als een soort mix tussen kauwtabak en kauwgom – een centrale rol. Enerzijds omdat het genot van coca honger, vermoeidheid, maag- & hoofdpijn en kou verdrijft, maar ook, omdat aan coca werkzame stoffen tegen hoogteziekte worden toegedicht.
De bladeren schijnen inderdaad de zuurstofopname in het bloed te verhogen. Uit de cocabladeren kan echter ook het verdovende middel cocaïne worden gemaakt, wat een van de redenen is dat de plant in bijv. Duitsland en Nederland niet verkocht mag worden.
Zuurstofgebrek en de symptomen
Hypoxie luidt het medische begrip voor zuurstofgebrek. De hypoxie betekent concreet het zuurstofgebrek in het slagaderlijk bloed in het lichaam. karakteristieke symptomen van zuurstofgebrek zijn:
- verandering van de ademhaling
- snellere polsslag
- pijn op de borst
Eveneens kunnen mentale symptomen zoals ongegronde euforie, delirium en verzonnen lichtheid duiden op zuurstofgebrek. Duizeligheid, gevoel van zwakte en algemene onpasselijkheid behoren tevens tot de meest voorkomende symptomen in de bergen.
Bij een langere toevoer van te weinig zuurstof in het lichaamsweefsel kunnen te weinig doorbloeding tot aan bewusteloosheid het gevolg zijn. Ook misselijkheid zonder daadwerkelijke klachten van het spijsverteringssysteem behoren tot de symptomen. De verschijnselen van zuurstofgebrek kunnen dus in vele vormen optreden. Bijzonder verraderlijk: bij de typische klachten gaat het meestal om niet specifieke symptomen, die ook kunnen optreden als gevolg van talloze andere aandoeningen.
Een paar afsluitende woorden…
Samenvattend is te zeggen dat de hoogteziekte een acuut levensbedreigende situatie kan vormen. Bij gevoelige mensen en personen met een bestaande (gezondheids)aandoening kunnen de eerste symptomen al op een hoogte van circa 2.000 m optreden. Door de langzame aanpassing en een gerichte voorbereiding van het lichaam kan het optreden van bepaalde symptomen van de ziekte vaak worden afgezwakt of zelfs helemaal worden voorkomen. Deze aanpassing werkt echter maar tot een bepaald punt. Daarom wordt op bergen van 7.000 en 8.000 op deze aarde ook vaak gesproken over de zogenaamde dodenzone: plekken in de bergen, waarin het lichaam letterlijk begint te sterven en waarin geen enkele, nog zo perfecte acclimatisering dit kan voorkomen, maar slechts kan uitstellen.
Specifieke voorbereiding, lichamelijke fitheid en langzaam omhoog klimmen zijn en blijven nog steeds de beste maatregelen om het lichaam tijdens trekking en bergbeklimmen op grote hoogten te ontzien. Het motto “climb high, sleep low” verklaren we hier onherroepelijk tot het mantra van alle alpinisten die het hogerop zoeken.
