Feiten en cijfers
Het geslacht marmotten omvat 15 verschillende soorten die verspreid over het hele noordelijk halfrond leven. Marmotten zijn knaagdieren en dus verwant aan muizen en eekhoorns.
Opvallend is dat ze binnen deze groep relatief groot zijn. De alpenmarmot, die we in Europa kennen, kan een kop-romplengte bereiken van 50 centimeter en staat daarmee na het stekelvarken en de bever op de derde plaats van grootste Europese knaagdieren.
De verschillende marmotsoorten komen in grote gebieden voor en verschillen sterk in uiterlijk en sociaal gedrag. In de Alpen leeft alleen de alpenmarmot, die we hier als voorbeeld nemen.
Alpenmarmot (Marmota marmota)
- Orde: knaagdieren
- Onderorde: eekhoornachtigen
- Familie: eekhoorns
- Onderfamilie: Xerinae
- Geslacht: marmotten
- Soort: alpenmarmot
- Lengte (kop en romp): 40–50 cm
- Staart: 10–20 cm
- Gewicht: minimaal 3 kg (mannetjes), varieert sterk per seizoen
- Verspreiding: Alpen, Karpaten, Hoge Tatra, Pyreneeën, Zwarte Woud
- Leefgebied: boomloze zones vanaf 800 m tot ca. 200 m boven de boomgrens, soms tot 3000 m
- Voedsel: wortels, bladeren, bloemen, kruiden en grassen
- Actief: overdag
- Winterslaap: oktober tot maart
- Paarseizoen: april en mei
- Draagtijd: ongeveer 5 weken
- Levensverwachting: gemiddeld 12 jaar
Uiterlijk en kenmerken
De Alpenmarmot lijkt op een kruising tussen een bever, een reusachtige cavia en een dikke kat. De kleur van de vacht verschilt per dier en varieert van donkergrijs tot lichtbruin en roodachtig, soms zelfs bijna zwart.
De kop is meestal donkerder dan de rest van het lichaam, maar de snuit is altijd lichter. De vacht is dicht en beschermt uitstekend tegen kou. Hoewel marmotten er vaak wat ruig uitzien, voelt hun vacht verrassend zacht aan, vergelijkbaar met die van een hond. In juni vindt de jaarlijkse rui plaats.
Het lichaam is gedrongen, met opvallend krachtige schouders. De voorpoten hebben vier tenen, wat het graven makkelijker maakt. De achterpoten hebben er vijf. Net als mensen lopen marmotten op de hele voetzool. Hun voorpoten gebruiken ze ook om voedsel vast te houden.
Zoals bij alle knaagdieren hebben marmotten lange snijtanden die hun hele leven doorgroeien. Ze gebruiken deze tanden niet alleen om te eten, maar ook om te graven.
Leefwijze en verspreidingsgebied
Marmotten leven verspreid over het hele noordelijk halfrond. De wetenschappelijke indeling in soorten is ingewikkeld en niet altijd onomstreden, maar voor ons overzicht volstaat het om te zien waar ze voorkomen.
Europa:
- Steppenmarmot: Oost-Europa en delen van Centraal-Azië
- Alpenmarmot: Alpen, Karpaten, Hoge Tatra, Pyreneeën, soms middelgebergten zoals Zwarte Woud
Amerika:
- Alaskamarmot: noordelijk Alaska
- Grijze marmot: Alaska, westelijk Canada, noordelijk VS
- Geelbuikmarmot: Rockies, Sierra Nevada
- Bosmarmot: Canada en noordelijk VS
- Mount-Olympusmarmot: schiereiland Olympic, Washington, VS
- Vancouvermarmot: Vancouver Island (Canada)
Azië:
- Altaimarmot: Kazachstan, Noordwest-China, Mongolië
- Tarbagan: Siberië
- Langstaartmarmot: Tianshan, Hindukush, Karakorum, Kasjmir
- Himalayamarmot: Himalaya, West-China
- Marmota kastschenkoi: Zuidwest-Siberië, rondom Novosibirsk, Tomsk en Kemerovo
- Menzbiermarmot: westen van het Tiensjangebergte
- Kamtsjatkamarmot: Zuid-Siberië, Mongolië
Terug naar de alpenmarmot. De alpenmarmot leeft in familiegroepen die bestaan uit een ouderpaar met nakomelingen van verschillende leeftijden. Zo’n familie kan uit ongeveer twintig dieren bestaan. Binnen de groep bestaat een duidelijke rangorde. Hoewel marmotten een vaste familieband hebben, nemen ze soms ook verweesde jongen van andere groepen op. Alle familieleden helpen bij het bouwen en onderhouden van het hol.
Ze leven in de bovengenoemde gebieden vooral net boven de boomgrens tot ongeveer 200 meter daarboven. Ook kale gebieden onder de boomgrens worden soms gebruikt, maar meestal pas vanaf een hoogte van zo’n 800 meter.
Dat heeft te maken met hun evolutie: tijdens de ijstijd leefden marmotten in Europa vooral in het laagland. Ze zijn aangepast aan koude omstandigheden en kunnen slecht tegen warmte. Met het klimaat dat warmer werd, trokken ze geleidelijk naar hogere en koudere gebieden. Ze vestigden zich op alpenweiden met diepe bodems, ideaal om in te graven.
Met het klimaat dat warmer werd, trokken ze geleidelijk naar hogere en koudere gebieden. Ze vestigden zich op alpenweiden met diepe bodems, ideaal om in te graven.
Marmotten graven uitgebreide stelsels met kamers en tunnels die vaak generaties lang worden gebruikt. Er zijn twee soorten: de zomerholen en winterholen. De zomerholen liggen relatief ondiep en dienen vooral als schuilplaats tegen roofdieren en hitte. De winterholen liggen veel dieper en zijn vorstbestendig. Ze bevatten grote slaapruimtes en kleinere kamers waar de dieren hun behoefte doen. In de late zomer vullen marmotten deze holen met hooi, voor isolatie en een warme, zachte slaapplaats.
Marmotten houden samen winterslaap. Meerdere dieren delen een slaapruimte en houden elkaar warm. De winterslaap duurt vijf tot zes maanden en wordt meerdere keren kort onderbroken om ontlasting en urine kwijt te raken.
Ze worden daarbij niet echt wakker maar blijven in een soort halfslaap.
Je kunt het vergelijken met ’s nachts even uit bed komen om te plassen en daarna meteen weer verder slapen. Tijdens de winterslaap verliezen alpenmarmotten tot een derde van hun lichaamsgewicht. Daarom moeten ze in de zomer genoeg vetreserves opbouwen.
Interessant is dat de winterslaap niet wordt bepaald door voedselschaarste of dalende temperaturen. Marmotten volgen een interne klok en weten instinctief wanneer het tijd is om te beginnen aan een winterslaap of ermee te stoppen.
Feiten en weetjes
- Marmotten gelden in Oostenrijk en Zwitserland als jachtwild, waar jaarlijks duizenden dieren worden gedood. In Duitsland is de jacht op marmotten het hele jaar door verboden.
- Een gedode marmot kan worden gegeten. Het vlees wordt soms als delicatesse beschouwd, maar smaakt volgens kenners nogal apart. Het vet is nauwelijks eetbaar, maar wordt gebruikt voor zalven en tincturen die in de volksgeneeskunde een pijnstillende werking zouden hebben. De vacht werd vroeger verwerkt tot jassen en mantels en zelfs gebruikt voor medicijnen. De tanden gelden als jachttrofee.
- De steenarend is een natuurlijke vijand en kan tijdens een broedseizoen tot zeventig volwassen marmotten doden. Vossen vangen vooral jonge dieren, net als raven en boommarters. Bij gevaar laat een marmot een luide fluittoon horen om soortgenoten te waarschuwen. Anders dan vroeger gedacht, hebben marmotten geen vaste wachters, maar communiceren ze met allerlei geluiden.
- Groundhog Day wordt in de VS elk jaar op 2 februari gevierd. Bosmarmotten worden dan uit hun hol gelokt om te voorspellen hoe lang de winter nog duurt. Als de marmot zijn schaduw ziet, zou de winter nog zes weken duren. Ziet hij die niet, dan zou de lente in aantocht zijn. De voorspellingsscore? Volgens een studie slechts 37 procent. Puur toeval dus!
- De film “Groundhog Day” uit 1993 speelt zich af in Punxsutawney (VS), waar sinds 1886 elk jaar Groundhog Day wordt gevierd met de marmot “Punxsutawney Phil”. De film is echter opgenomen in Woodstock, waar sindsdien ook het feest met “Woodstock Willie” wordt gevierd.
